O diariuszu
Opis źródła
Diariusz Jana Antoniego Chrapowickiego jest źródłem unikatowym na tle staropolskiego pamiętnikarstwa. Ma charakter tzw. prywatnego diariusza czynności. Autor prowadził swoje zapiski z drobnymi wyjątkami codziennie przez prawie przez 30 lat (od stycznia 1656 r. do listopada 1685 r.).
Dotychczasowe edycje
Do dzisiaj naukowego opracowania doczekały się dwie pierwsze części diariusza i niemal cała część trzecia. Do wydania pozostała ostatnia część tomu III (kwiecień-grudzień 1673) oraz cztery tomy, obejmujące okres od stycznia 1674 r. do śmierci autora 3 XI 1685 r.
Zachowały się one do naszych czasów w postaci sporządzonej w 1786 r. kopii, która jest przechowywana w Muzeum Narodowym w Krakowie (depozyt Biblioteki Książąt Czartoryskich), pod sygnaturą 169 (koniec tomu III, tomy IV-VII), natomiast mikrofilm – w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Stanowić one będą podstawę źródłową planowanej edycji.
W 1845 r. w opracowaniu Józefa Rusieckiego ukazał się fragment diariusza obejmujący lata 1668-1672, ale ponieważ nie spełniał on wymagań stawianych obecnie edycjom naukowym, Wasilewski i Rachuba powtórnie wydali fragment obejmujący 1668 r. i część 1669 r. w drugiej części diariusza.
Edycja z XIX w.
Ukazała się w 1845 r. w opracowaniu Józefa Rusieckiego
Pierwsza część
(1656-1664)
Ukazała się w 1978 r. pod red. Tadeusza Wasilewskiego.
Druga część
(1665 – 1669)
Ukazała się w 1988 r. pod red. Tadeusza Wasilewskiego i Andrzeja Rachuby.
Trzecia część
(X 1669 – IV 1673)
Ukazała się w 2009 r. pod red. Leszka A. Wierzbickiego.
Diariusz Chrapowickiego jako źródło historyczne
Niewydana część diariusza obejmuje okres ważny w dziejach Rzeczypospolitej: ostatnie miesiące panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego, w tym bitwę pod Chocimiem, kampanię przedelekcyjną i elekcję 1674 roku oraz pierwszy okres rządów Jana III Sobieskiego (lata 1674-1685, w tym kampanię wiedeńską).
Wojewoda witebski wpisywał do diariusza różnorakie informacje, takie jak:
– stan pogody (jest to jedynie tego typu źródło do badań nad klimatem ziem polsko-litewskich w drugiej połowie XVII w.);
– odbywane podróże;
– otrzymywaną i wysyłaną korespondencję, czasami z informacją o jej treści;
– przebieg licznych zjazdów publicznych, w których brał udział (sejmy, sejmiki, trybunały, komisje dyplomatyczne, komisje skarbowo-wojskowe);
– napływające do niego wiadomości o ważnych wydarzeniach politycznych i militarnych oraz o zgonach ważnych osób, a czasami również o narodzinach, ślubach i chrztach;
– informacje o kulisach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.
O czym pisał Chrapowicki w okresie od kwietnia 1673 do listopada 1685?
Niewydana do tej pory część diariusza zawiera:
- szczególnie cenny diariusz zjazdu elekcyjnego 1674 r., ukazujący kulisy gry politycznej i zabiegów dyplomatycznych poszczególnych stronnictw, ze szczególnym uwzględnieniem aktywności litewskich elit władzy i rywalizacji pomiędzy popierającą Karola Lotaryńskiego fakcją pacowską a Radziwiłłami i Sapiehami, którzy przyczynili się do wyboru na tron Jana III Sobieskiego;
- szczegółowe diariusze wszystkich sześciu sejmów walnych z pierwszego okresu panowania Jana III Sobieskiego (1676, 1677, 1678/1679, 1681, 1683, 1685), w których Chrapowicki brał aktywny udział;
Strona z oryginału Diariusza
- informacje na temat kampanii przedsejmowych i obrad sejmików, zawierające szereg ciekawych szczegółów na temat litewskiej polityki wewnętrznej i rywalizacji politycznej o hegemonię pomiędzy Pacami, Radziwiłłami i Sapiehami, jak również na temat polityki litewskiej Jana III Sobieskiego;
- skrzętnie zbierane przez autora wiadomości polityczne i militarne, napływające zarówno z kraju, jak i zagranicy; dotyczyły one tak istotnych zagadnień, jak: przebieg wojny Rzeczypospolitej z Turcją w latach 1673-1676, realizacja tzw. polityki bałtyckiej Jana III w latach 1677-1679, czy też przygotowania do kampanii wiedeńskiej 1683 r. Te partie diariusza nie tylko zawierają wiele nieznanych danych faktograficznych, lecz również pozwalają na wzbogacenie badań nad obiegiem informacji, tzw. gazetkami ulotnymi (awizami), jak też funkcjonowaniem poczty na Litwie w drugiej połowie XVII wieku;
Strona z kopii Diariusza
- ciekawe szczegóły z życia dworu Jana III Sobieskiego, na którym Chrapowicki często przebywał, głównie podczas swoich pobytów w Warszawie;
- informacje na temat funkcjonowania propagandy politycznej obozu dworskiego i opozycji w pierwszym okresie rządów Sobieskiego.
Strona z oryginału Diariusza
Strona z kopii Diariusza